Aangezien er nogal gestunt wordt met ongevalscijfers lijkt het mij zinvol om eens nader te kijken naar onderzoeken die de oorzaken van fietsongevallen analyseren en dit te kwantificeren met de jaarlijkse cijfers voor fietsongevallen om beter zicht te krijgen op de risico’s op een fietsongeval en mogelijkheden om die risico’s te verlagen.
Ik adviseer iedereen die geïnteresseerd is in het onderwerp om het onderzoek van VeiligheidNL te lezen: Fietsongevallen in Nederland, SEH-behandelingen 2016 (september 2017).
In het kort komt het er op neer dat jongeren nogal eens met elkaar in botsing komen tijdens het rijden in groepen van en naar school, d.w.z. meervoudige ongevallen, en dat ouderen vaak van de fiets vallen of tegen (vaste) objecten aanrijden tijdens recreatieve ritten met de elektrische fiets ofwel enkelvoudige ongevallen. Opvallende conclusie van het onderzoek is dat bijna de helft van alle fietsers aangeeft zelf het ongeval te hebben veroorzaakt, vooral door niet goed op te letten (afleiding).
Het aantal meervoudige ongevallen tussen fietsers en auto’s is vrij klein. Slechts 33% van alle fietsongevallen is meervoudig (met andere verkeersdeelnemer) en daarvan was 39% een rijdende auto en daarbij reed in 61% van de gevallen de auto tegen de fietser aan ofwel in 8% van alle fietsongevallen wordt een fietser aangereden door een auto.
Het aantal enkelvoudige ongevallen is 67% van alle fietsongevallen, daarvan kwam 62% te vallen door evenwichtsverlies tijdens het rijden en 10% van de enkelvoudige ongevallen kwam ten val door verlies aan evenwicht tijdens het op- en afstappen. Ofwel 48% van alle fietsongevallen worden veroorzaakt door evenwichtsverlies.
Met jaarlijks zo’n 90.000 fietsongevallen (SEH en ziekenhuisopnames) zijn er dus ruim 43.000 valpartijen door evenwichtsverlies. Aangezien dit veruit de belangrijkste oorzaak is van alle fietsongevallen zou het mij logisch lijken om de achterliggende oorzaken van deze valpartijen nader te bestuderen.
Gedacht kan worden aan gebruik van alcohol/drugs/medicijnen en verminderde lichamelijk functioneren (zicht, spierkracht, evenwichtsgevoel, vermoeidheid). Uit het onderzoek blijkt dat in zo’n 13% van de ongevallen sprake is geweest van alcoholgebruik.
Een belangrijke aanwijzing is dat het aantal fietsongevallen per gereden kilometer sterk toeneemt met de leeftijd van de fietser. Oudere fietsers hebben te maken met afnemende lichaamsfuncties zoals verminderde spierkracht, minder zicht/gehoorvermogen, minder reactievermogen en minder evenwichtsgevoel, en hebben daardoor meer kans op vallen.
Het aantal verkeersslachtoffers onder fietsende ouderen neemt toe. Dit komt vooral doordat er meer ouderen zijn die ook steeds meer fietsen. Het risico, dat wil zeggen de kans op een ernstig ongeval per afgelegde afstand, daalt namelijk nog steeds. Wel is dit risico voor oudere fietsers groter dan dat van jongere fietsers. Dit heeft vooral te maken met de fysieke kwetsbaarheid van ouderen in combinatie met het gebrek aan bescherming als fietser. Daarnaast speelt achteruitgang van cognitieve, sensorische en motorische functies een rol. De snelheid van die achteruitgang verschilt van persoon tot persoon.
Naast het krijgen van een ongeval als gevolg van verminderde lichamelijke en geestelijke functies valt ook niet uit te sluiten dat ouderen onderweg sterven door ouderdom (hartstilstand, hersenbloeding) aldus Saskia Kluit van de Fietsersbond.
Maatregelen om het aantal fietsongevallen, zowel letsel als dodelijke ongevallen, zouden dus vooral gericht moeten zijn op het verminderen van de kwetsbaarheid van senioren, bijvoorbeeld door te zorgen dat de snelheid van de lichamelijke en geestelijke achteruitgang verlaagd wordt. Maar ook dat de fietsinfra vergevingsgezinder is in geval van stuurfouten of verlies van evenwicht.
In het Strategisch Plan Verkeersveiligheid 2030 van de overheid blijkt men vooral bezig met het veiliger maken van de omgeving voor kwetsbare verkeersdeelnemers door bijvoorbeeld verbeteringen aan de infrastructuur. Maatregelen om de kwetsbaarheid van senioren te verminderen ontbreken echter. Men komt niet verder dan “adviezen” van artsen, apothekers, fysiotherapeuten, thuiszorg e.d. waarmee mogelijk bedoeld wordt om de meest kwetsbaren te ontmoedigen om nog deel te nemen aan het verkeer. Dat zou een slechte zaak zijn… fietsen en wandelen zorgen juist voor lichamelijke en geestelijke fitheid !
Ik zou me ook voor kunnen stellen dat ouderen vaker op fietsen rijden die moeilijker te beheersen zijn. Zwaardere e-bikes met een hoger zwaartepunt, relatief sterke elektrische aandrijving in combinatie met verminderde eigen spierkracht maken deze fietsen moeilijker te beheersen. Lichtere fietsen met een laag zwaartepunt en minder vermogen zouden het voor ouderen wellicht mogelijk maken hun fiets beter te beheersen.
Dat is zeker waar. Ik weet dat van verhalen van kennissen/familie en uit eigen ervaring. Toen mijn dochter dagelijks 2x 17 km voor school moest afleggen heb ik voor een prikkie een ouderwetse e-bike kunnen overnemen van familie. Dus een voorwielmotor en een joekel van een accu tussen bagagerek en spatbord.
Na enkele dagen kreeg ik klachten van haar dat de fiets moeilijk hanteerbaar is in de bochten. Bovendien bleek de beschikbare (lees: resterende) accucapaciteit onvoldoende voor 34 km met harde wind en hadden de remmen onvoldoende remkracht.
Vervolgens hebben we een nieuwe Kalkhoff voor haar gekocht met 600 Wh accu laag in het frame, schijfremmen en middenmotor. Wat een verschil was dat met die oude e-bike. De Kalkhoff reed licht/soepel en geen enge toestanden in bochten of bij op-/afstappen en wegrijden.
Het is dus zeker waar dat de vorige generatie e-bikes gevaarlijk zijn op de weg. Hun aandeel in het verkeer loopt echter snel terug want de meest verkochte e-bikes zijn veel comfortabeler en veiliger.
Ik zie dan ook een gunstige ontwikkeling qua techniek/veiligheid van de nieuwe generatie e-bikes die mogelijk tot lagere ongevalscijfers zal leiden.
Daarnaast hoop ik dat onze senioren betere ondersteuning krijgen vanuit de gemeenten om hun gezondheid/fitheid op peil te houden dan nu het geval is. Alle NL-gemeenten zijn via de Wet Publieke Gezondheid (WPG artikel 5a) verplicht om te zorgen dat senioren langer gezond blijven:
Artikel 5a WPG
Het college van burgemeester en wethouders draagt zorg voor de uitvoering van de ouderengezondheidszorg.
Ter uitvoering van de in het eerste lid bedoelde taak draagt het college van burgemeester en wethouders in ieder geval zorg voor:
a. het op systematische wijze volgen en signaleren van ontwikkelingen in de gezondheidstoestand van ouderen en van gezondheidsbevorderende en -bedreigende factoren;
b. het ramen van de behoeften aan zorg;
c. de vroegtijdige opsporing en preventie van specifieke stoornissen als comorbiditeit;
d. het geven van voorlichting, advies, instructie en begeleiding;
e. het formuleren van maatregelen ter beïnvloeding van gezondheidsbedreigingen.
Bij algemene maatregel van bestuur kunnen regels worden gesteld over de werkzaamheden, bedoeld in het tweede lid.
En daar wringt het schoentje… de landelijke overheid heeft deze taken over de schutting gegooid op het bordje van de gemeenten zonder bijpassende budgetten beschikbaar te stellen. De gemeenten doen vervolgens zo weinig mogelijk aan deze taken om geld te besparen. In de praktijk falen de gemeenten dan ook op vrijwel alle genoemde punten.